κ α λ ω σ η λ θ α τ ε

η προσωπική χωματερή σκέψεων ενός Έλληνα με αεικίνητα μάτια

Σάββατο 31 Μαρτίου 2012

Αξιοσημείωτοι αποθανόντες του 2011

Είχα νιώσει ένα περίεργο συναίσθημα το 2011.

Όταν απεβίωσε ο Θανάσης Βέγγος, δεν ένιωσα κάποια συγκίνηση. Στα γηρατειά του ήταν ο άνθρωπος. Είχε αφήσει ένα αξιοπρεπές έργο πίσω του, είχε βγει στη σύνταξη και τη ζωή του την έζησε. Έβλεπα πολλούς να στενοχωριούνται για το θάνατό του, λες και ήταν συγγενής τους. Σίγουρα, αν έχεις αγαπήσει έναν καλλιτέχνη, νιώθεις άσχημα όταν αφήνει αυτό τον κόσμο. Κι εγώ έβλεπα ταινίες του Βέγγου όταν ήμουν μικρός και μου άρεζαν. Αλλά όταν πέθανε, απλώς το θεώρησα ως κάτι που, αργά ή γρήγορα, θα συνέβαινε, για τους λόγους που προανέφερα.

Ωστόσο, ένιωσα άσχημα όταν, την ίδια χρονιά, πέθανε ο Jack Kevorkian.

Αμερικανός παθολόγος αρμενικής καταγωγής, ο Kevorkian αγωνίστηκε για το δικαίωμα της ευθανασίας σε άτομα που πάσχουν από νόσους τελικού σταδίου. Οδήγησε πάνω από 130 ασθενείς στο θάνατο. "Το να πεθαίνεις δεν είναι έγκλημα", έλεγε. Παρ' όλα αυτά, φυλακίστηκε για οκτώ χρόνια γι' αυτή του την πράξη. Θεωρούνταν δολοφόνος και τον αποκαλούσαν "Δόκτωρ Θάνατος". Φυλακίστηκε επειδή πολέμησε για το δικαίωμα του να έχεις τη ζωή σου στα χέρια σου και ν' αποφασίζεις εσύ για το εάν θα πεθάνεις ή όχι.

Ο Kevorkian πέθανε αφήνοντας πίσω του ένα ανολοκλήρωτο έργο. Η ευθανασία εξακολουθεί ν' απαγορεύεται σε πολλές χώρες, συμπεριλαμβανομένων των Ηνωμένων Πολιτειών. Σε μία έποχή όπου έχουμε εξελιχθεί σε ασύλληπτα επίπεδα στον τομέα της επιστήμης και ερχόμαστε όλο και πιο κοντά στο ν' ανακαλύψουμε τα μυστικά του κόσμου, εξακολουθούμε να βρισκόμαστε εγκλωβισμένοι σε προκαταλήψεις που οι ίδιοι δημιουργήσαμε για να ελέγξουμε τους εαυτούς μας.

Στην αρχή, κάγχασα σε όσους έκλαψαν για το Βέγγο. Ένα από τα γνωρίσματα της προσωπικότητάς μου για τα οποία δεν είμαι ιδιαίτερα περήφανος είναι η επιδειξιομανία μου, που τροφοδοτείται από την επιθυμία μου να χλευάζω τους άλλους με το ν' αποδεικνύω την κατωτερότητά τους και τη διαρκή μου προσπάθεια να βρω τρόπους για να το πετύχω. Ευτυχώς, ποτέ δεν τα κατάφερα, οπότε οδηγούμουν σε ταπεινωτικές καταστάσεις, οι οποίες με βοήθησαν ν' αποκτήσω περισσότερο αυτοέλεγχο. Έτσι, κατόρθωσα να συγκρατηθώ και να δεχθώ τα συναισθήματα των άλλων, αντί να τους βγάλω γλώσσα επειδή ένιωσα περισσότερο άσχημα για έναν Αμερικανό γιατρό που οι περισσότεροι Έλληνες δεν έχουν ακουστά, παρά για έναν Έλληνα ηθοποιό που τον ξέρει σχεδόν όλη η Ελλάδα. Με άλλα λόγια, απέφυγα να γίνω hipster των συναισθημάτων ή της γνώσης. Αυτή η συμπεριφορά, το να σνομπάρεις τους άλλους επειδή δήθεν ξέρεις περισσότερα απ' αυτούς, σε καταστρέφει σιγά-σιγά, χωρίς να το καταλαβαίνεις.

Θα ήταν φρικτό να λέω πως ο Kevorkian ήταν πιο σημαντικός από τον Βέγγο. Ο Βέγγος ήταν καλλιτέχνης. Έδωσε στον κόσμο γέλιο. Έγινε διάσημος. Έκανε τους άλλους να τον αγαπήσουν. Και ο Kevorkian έκανε πολλά για τον άνθρωπο.

Όμως, μία σημαντική διαφορά μεταξύ των δύο αυτών ανδρών ήταν ότι ο Βέγγος αγαπήθηκε από τον κόσμο, ενώ ο Kevorkian μισήθηκε.

Σίγουρα, καταλαβαίνω γιατί ο χαμός ενός μεγάλου καλλιτέχνη σε κάνει να λυπάσαι. Δεν είναι, όμως, εξίσου τραγικό, το να χάνεται ένας επιστήμονας που πολέμησε για τα δικαιώματα των άλλων και να μην είναι τόσο γνωστός και αγαπητός από όλους όσο ένας ερμηνευτής; Κλαίμε διαρκώς για τραγουδιστές και ηθοποιούς, άντε και πολιτικούς. Τους κάνουμε αφιερώματα, μνημόσυνα, εκπομπές, ένα σωρό πράγματα. Τους επιστήμονες τους αναφέρουμε μια-δυο φορές και τέλος. Όχι ότι τον Kevorkian τον έγραψε όλος ο κόσμος στα παλιά του τα παπούτσια. Έχει γυριστεί και ταινία για τη ζωή του, ονόματι You Don't Know Jack, με τον Al Pacino στο ρόλο του Kevorkian. Σκοπεύω να τη δω κάποια στιγμή. Ο ίδιος ο Kevorkian την είδε και τη λάτρεψε. Τι στο καλό, πρέπει να είναι καλή!

Ένα άλλο συμβάν του 2011 που θα ήθελα ν' αναλύσω είναι ο θάνατος του Steve Jobs. Διάβασα πολλές αντιδράσεις για το πόση σημασία δόθηκε στο θάνατό του. "Στ' αρχίδια μου που πέθανε ο Jobs," έλεγαν, "εδώ εκατομμύρια παιδιά στην Αφρική πεθαίνουν και κανείς δεν κλαίει." Εδώ θα κάνω τη μπηχτή μου και θα πω κι όμως, τ' αρχίδια σου νοιάζονται περισσότερο για το θάνατο του Jobs απ' όσο νομίζεις. Ξέρεις πόσο έχει ευδοκιμήσει η τσόντα χάρη στα iMac; Πέραν αυτού, όσο τρομερά και να είναι τα όσα συμβαίνουν στις τριτοκοσμικές χώρες, έχω παρατηρήσει πως τα χρησιμοποιούμε συχνά ως δικαιολογία για ν' αποστομώσουμε τους πάντες, σαν να είναι το ένα και μοναδικό πράγμα για το οποίο θα έπρεπε να στενοχωριόμαστε. "Ξέμεινα από λεφτά." "Σκάσε, ρε. Εδώ τα παιδιά στην Αιθιοπία πεινάνε." Ναι, αλλά μπορούμε να κάνουμε κάτι για την Αιθιοπία στην κατάσταση που βρισκόμαστε; Μπορούμε να υποστηρίξουμε οικονομικά τις τριτοκοσμικές χώρες από τη στιγμή που δεν μπορούμε να υποστηρίξουμε τους εαυτούς μας;

Ο Steve Jobs έκανε κάποιες προσπάθειες για να το αλλάξει αυτό.

Ο Steve Wozniak, ένας από τους δημιουργούς των υπολογιστών Apple I και ΙΙ, ίδρυσε την Apple μαζί με τον Jobs και τον Ronald Wayne, αλλά ο Jobs έσωσε την Apple από την καταστροφή, μερικά χρόνια αφού την παράτησε. Και οι δύο Steve μετατράπηκαν σε είδωλα, αλλά ο Jobs απέκτησε τη μεγαλύτερη φήμη. Θεωρούνταν ένα άτομο που άλλαξε τον κόσμο προς το καλύτερο. Ακόμη κι αν θεωρείς πως έκανε ζημιά στον κόσμο, πως εγκλώβισε τα πιτσιρίκια στα iPod τους, πως έκανε την Apple μια εταιρεία του διαόλου που κατατρώει τα χρήματα των πάντων, πως εξαιτίας του τα iMac είναι για τα σκουπίδια, δεν παύεις να θεωρείς σημαντικό τον Jobs. Πιο σημαντικό από τα παιδιά στην Αιθιοπία; Όχι. Αλλά ούτε και λιγότερο.

Κάθε άνθρωπος σημαίνει διαφορετικά πράγματα για τον καθένα. Αλλά το να λες για το θάνατο οποιουδήποτε "στ' αρχίδια μου" δεν είναι απλώς αδιαφορία, είναι θράσος. Ναι, δεν συγκινήθηκα όταν πέθανε ο Βέγγος, αλλά ποτέ δεν σκέφτηκα "στ' αρχίδια μου". Εάν δε δώσουμε ίση αξία σε κάθε μορφή ζωής, από αυτή που μπορούμε να δώσουμε ως ανθρώπινα όντα, θα συνεχίσουμε να είμαστε εγκλωβισμένοι στα κουτιά στα οποία κλειστήκαμε. Για μένα, ο Βέγγος, ο Kevorkian, ο Jobs, είναι όλοι ένα και το αυτό. Είναι άνθρωποι, ανεξάρτητα από το πόσο μεγάλοι και τρανοί έγιναν από τον κόσμο κι εξελίχθηκαν σε είδωλα. Είναι τόσο άνθρωποι όσο τα παιδιά στην Αιθιοπία.

Το να δίνουμε την ίδια αξία σε όλους τους ανθρώπους, ανεξαρτήτως φύλου, φυλής, ηλικίας, σεξουαλικής ταυτότητας, είναι κάτι ουτοπικό για τους περισσότερους. "Γιατί να δώσω στον μαλάκα τον εκατομμυριούχο τον Jobs την ίδια αξία που θα έδινα στα άπορα παιδιά της Ρουάντα;" Εάν κρίνεις τους άλλους με βάση τα χρήματα που κατέχουν και θεωρείς τους εκατομμυριούχους καθίκια, δεν είσαι καλύτερος απ' αυτούς. Απλώς αποδεικνύεις ότι τα χρήματα έχουν περισσότερη σημασία από την ανθρώπινη φύση. Κι όσο συνεχίζουμε να γινόμαστε χρηματο-hipsters και βγάζουμε γλώσσες στους "λεφτάδες", ενώ από την άλλη λαχταράμε λιμουζίνες και βίλες, τόσο περισσότερο οδηγούμε τους εαυτούς μας στον αφανισμό. Και όλο το έργο του κάθε καλλιτέχνη, του κάθε ιατρού, του κάθε πρωτοπόρου εφευρέτη, θα καταλήξει στη λήθη.

Αυτό θέλουμε; Αν ναι, μπράβο μας. Καλά τα πάμε.